Nikolai Dmyitriyevich Kondratieff (1892 – 1938)
Wie was Kondratieff?

De basis van de Kondratieff Theorie ligt in het communistische Rusland begin 20e eeuw. Het is een bijzonder verhaal van een man die uiteindelijk een bijzonder, maar niet bijster gelukkig leven heeft geleid.
Kondratieff zal waarschijnlijk later als één der opmerkelijkste economen in de geschiedenis gezien gaan worden. Misschien wel juist omdat hij zijn theorie in opdracht van zijn communistische regering schreef. Een regering die hem zo dankbaar was, dat hij naar de Goelag gestuurd werd, alwaar hij uiteindelijk ter dood gebracht werd. De val van het communistische systeem gaf hem zijn uiteindelijke gelijk. De inzichten die Kondratieff de wereld heeft gegeven, zijn van onschatbare waarde. Zijn theorie kan worden uitgelegd in de vorm van een economie die door tijden van lente, zomer, herfst en winter gaat. Zo is het verhaal voor iedereen te begrijpen. De winstgevende inflatie periode staat voor de lente. Stagflatie staat voor de zomer. Winstgevende deflatie staat voor de herfst en deflatie zelf staat voor de winter. In 1949 eindigde de laatste Kondratieff golf. We zagen winstgevende inflatie in de periode 1949-1966, stagflatie in 1966-1982, winstgevende deflatie in 1982-2000 en zouden na 2000 in de winter deflatie moeten zitten. Die brengt ons dan naar een depressie. Geen leuk vooruitzicht, maar zo werkt het met de seizoenen.

Professor Nickolai Kondratieff hielp de Russische communisten kort na de revolutie in 1917 met het opstellen van het eerste Sovjet 5 jarenplan. Hij analyseerde daarbij de factoren die de Sovjet economie zouden stimuleren. In 1926 publiceerde Kondratieff zijn gegevens in een rapport met de naam: “Long Waves in Economic Life”. Josef Stalin was van mening dat de uitkomst van het rapport anti-communistisch was en daarmee anti Stalin. Stalin zag er een oppositie tegen de nationalisatie van de landbouw in. Kort na de publicatie van het rapport in 1928 werd Kondratieff dan ook ontslagen als directeur van het instituut voor de studie van ondernemingsactiviteiten. Hij werd gearresteerd in 1930 en werd veroordeeld tot de Russische Goelag (Gevangenis, met extreem zwaar regime, vaak gelegen in Siberië). Zijn veroordeling werd in 1938 heroverwogen, waarna hij de doodstraf kreeg. Naar alle waarschijnlijkheid is Kondratieff nog in 1938 omgebracht.

Kondratieff’s belangrijkste uitspraak was dat kapitalistische economieën lange economische golven kenden van boom naar bust. Die golven duurden zo’n 50 tot wel 80 jaar. Kondratieff’s bestudeerde de periode 1789 tot 1926 en was gericht op de prijzen en op de rentestanden. Kondratieff’s theorieën uit de jaren 20 werden overduidelijk zichtbaar in de depressie van de jaren dertig.

Op dit moment worden we zeker in het Westen (Amerika, Europa) weer geconfronteerd met een Kondratieff Winter (depressie). Dat terwijl de rest van de wereld een enorme economische groei verwacht. De FED probeert met alle macht de depressie buiten de deur te houden, maar haar handelingen zijn feitelijk de handelingen van een socialistische/communistische regering, die niet wil erkennen dat we door de verschillende fases heen zullen moeten gaan. Een bos zal ook iedere zoveel jaar afbranden. Dat houdt het bos gezond en weerbaar.
Eén cruciaal punt in de Kondratieff theorie is dat het altijd een wereldwijd fenomeen is. Hoewel de huidige winter in Amerika en Europa overduidelijk lijkt, is dat nog niet het geval in de BRIC landen. Kan het zijn dat er toch meerdere seizoenen tegelijk in de wereld kunnen bestaan? Aan de andere kant, het lijkt nu wel lente in China en Brazilië, maar als het gaat vriezen bij ons, dan wordt het bij hen ook kouder. Als wij onze schulden aan hen niet meer betalen, dan gaan ook landen als China etc kapitaal verliezen en verliezen ze ook een afzetmarkt.

Het mooie aan de theorie van Kondratieff is het feit dat hij zag dat ook het sentiment van mensen in de perioden duidelijk anders werd. Iets dat momenteel in Socionomics ook helder uitgelegd wordt. In Nederland zagen we dat aan Balkenende 4, het kabinet dat alles verbood en totale controle over de inwoners wilde verkrijgen. Niets mag en de regering moet alles weten. Van iedereen moet een volledig (medisch) dossier bestaan, compleet met vingerafdrukken en DNA. We kunnen straks alleen met het openbaar vervoer met een door de staat verstrekte pas die alle ritten die u maakt keurig bijhoudt. Dit is een compleet ander beeld als dat het kabinet Lubbers indertijd uitstraalde. Dat was het ‘zakenkabinet’ er moest gewerkt worden en vol optimisme werd er ook gewerkt. Minder overheid bemoeienis toen, terwijl de overheid nu alles wil reguleren en denkt dat er zonder haar geregel geen leven mogelijk is.
Ook 11 september 2001 was in feite een gebeurtenis die ook echt alleen in die tijd kon plaatsvinden. Het leek wel of de wereld er rijp voor was. Amerika loopt altijd een paar jaar voor op Europa en de acties die Bush toen vervolgens met zijn ‘Patriot Act’ uitvoerde, zagen we in 2007/2008 terug in Balkenende 4.

We kunnen dus aan de regering, maar ook aan de toonaangevende ondernemers zien in welke Kondratieff fase we met de economie zitten. Onze grote ondernemers en CEO’s die stuk voor stuk in financiële schandalen verwikkeld raken. Een teken van de tijd.
Dat beeld werkt misschien niet op ieder individu, maar ook aan de algemene mode zien we of het lente of winter is. In de winter dragen we immers meer kleren. Zie de regering in Nederland, die behoorlijk zwaar christelijk is en liefst iedereen ziet lopen met veel bedekkende kleding. Weer niet teveel, want dan doet het aan de boerka denken, maar ‘oben ohne’ gaat het na de bankencrisis zomer van 2008 steeds moeilijker krijgen. Steeds meer badplaatsen willen al die blootheid afschaffen of het moeilijker maken. Het lijkt een grap, maar dat is het niet. Het is overduidelijk dat we in Nederland richting de winter gaan, net zoals Bush Amerika de winter in bracht. Zoals gezegd, de FED en de ECB doen er alles aan om dat te voorkomen, maar of het medicijn straks dan niet kwalijker is dan de ziekte zal wel blijken. Banken die de zaak belazerden niet failliet laten gaan, houdt ook in dat de rotte appels niet uit de economie gesneden werden. Niemand heeft dan ook maar iets geleerd en de fouten blijven gemaakt worden.

Kondratieff noemde in zijn werk over de winter de gevolgen van een niet populaire oorlog een winter kenmerk. De vorige golf zag de Tweede wereldoorlog als eindpunt en met het grote herstel na die oorlog begon de lente. Momenteel verliest Amerika haar rijkdom in Irak en Afghanistan en is de onwinbare ‘oorlog tegen het terrorisme’ steeds minder populair aan het worden. Daar worden mensen depressief en ontevreden van en dat zien we dan overal terug.
Hoe we het ook wenden of keren, we gaan in het Westen naar de Kondratieff winter toe, als we er al niet al jaren midden in zitten.

Ons geluk is dan nog het feit dat mogelijk andere delen van de wereld toch nog altijd in de lente lijken te verblijven. Deze mogelijke ‘weeffout’ in de Kondratieff theorie kan voor actieve beleggers de redding zijn. Als dat namelijk inderdaad zo is, kunnen we dus de bakens verzetten en in ieder geval ons kapitaal nog in een ander jaargetijde laten vertoeven. Let wel, hun lente kan wel eens een korte warmere periode in de winter blijken te zijn als we in het Westen volledig onderuit gaan.

Lente (winstgevende inflatie, groei)
De groei fase van een economie, zoals we die nu in Brazilië, Rusland, India en China (BRIC) zien, duurt ongeveer 25 jaar. Wat in die periode opvalt, is dat consumenten hard werken en steeds meer producten willen bezitten. De werkloosheid is laag en productiviteit en lonen gaan omhoog. De overheid is hier een redelijk passieve participant in de economie.

Zomer (inflatie, stagflatie)
Op een gegeven moment komt er een punt dat men van die verkregen weelde wil gaan genieten. Men wil meer vakantie, meer pensioen en meer rechten. Er ontstaat gaandeweg wat sociale onrust. De zomer is aangebroken. Een mooie tijd, want iedereen is rijk, maar de eendracht waarmee men in de lente aan het werk was, is verdwenen. De rijkdom is enorm en vol optimisme stapt men maar zo in een ondoordachte oorlog. 1812 was zo’n oorlog, maar 1865 in Amerika ook. 1914-1918 was ook zo’n oorlog. Was Vietnam niet ook zo’n overbodige luxe oorlog?
Werk is niet meer heilig en wat werk precies moet zijn, wordt heroverwogen. De oorlog die men vol optimisme heeft ingezet is er mede oorzaak van dat de herfst haar intrede doet.

Herfst (Winstgevende deflatie, groei)
Uiteindelijk blijkt de groei gekeerd te worden door gebrek aan grondstoffen en eventueel willige werknemers. De wil om er collectief voor te gaan is er niet meer. Men eist nu de rechten op basis van de verworvenheden op. Het zijn toch ook nog vaak tijden van groot optimisme, zoals we dat zagen in de roaring twenties 1920 – 1929, en de nieuwe wereldorde van Bush Sr. 1982 – 2000.
Grondstoffen worden schaarser en duurder. Door te besparen en te lenen kan men nog lang op hetzelfde welstandsniveau blijven leven/feesten, maar de volgende generatie ziet langzaam in dat ze niet zo welvarend zal worden als dat de vorige was. Er is ook niet meer voor iedereen werk. De herfst komt af en toe met een storm en geeft al een indruk van hoe de winter kan worden. De winter willen we geen van allen in, maar uiteindelijk komen we er toch omdat de economie de last niet meer kan dragen. Steeds minder mensen actief, steeds duurdere en schaarsere grondstoffen en belastingen die veel en veel te hoog worden.

De winter breekt aan (deflatie, krimp)
Hier gaat het mis. Het financieel bestel kraakt onder haar eigen gewicht en kan bezwijken. De in de herfst aangegane leningen worden onhoudbaar en onbetaalbaar. (Klinkt dit bekend?) Men kan zich niet langer meer uit de problemen lenen.
Opvallend is steeds weer de opkomst in de winter van religieus extremisme. De KKK rond en na 1865, de nazi’s in de jaren dertig en in de jaren nul van de 21e eeuw zagen we het moslimextremisme en niet te vergeten de kliek waartoe Bush behoord, die in feite ook besloot de wereld te veroveren.

In een klassieke winter zijn er drie depressie jaren en 15 hersteljaren waarin de economie vlak blijft en daardoor op adem komt.
Er is deflatie en lonen dalen dramatisch. Dit is de periode waarin we enorme oorlogen zien. We zijn boos op de buren en willen hebben wat zij hebben. In 1835 tot 1844 de USA-Mexicaanse oorlog, 1875 tot 1896 de Spaans – Amerikaanse oorlog. 1929-1945 de periode van de 2e wereldoorlog en 2001 tot … de oorlog tegen het terrorisme.

Voor Kondratieff was de winter de schoningstijd. In deze periode werden alle rotte plekken uit de economie gesneden. In feite werd de economie er weer gezond van en kon na verloop van tijd, als alle schulden vereffend waren, de lente weer aanbreken. Een beetje leuke winter oorlog kon ook zorgen voor een wat kleinere hoeveelheid arbeiders, zodat de werkloosheid via die weg ook een stuk minder werd en er minder monden te voeden waren.
In de loop van de winter konden eerdere uitvindingen beter uitgewerkt worden en was er de tijd om innovaties een kans te geven. Juist die vreselijke oorlogen waren dan ook vaak tijden waarin veel nieuwe uitvindingen gedaan werden. Uitvindingen die pas in de lente eventueel van pas kunnen komen.
In de omslag van winter naar lente zien we ook vaak dat de samenleving radicaal veranderd. Iets wat in de groei periode nog extreem gevonden werd, kan in de daarop volgende lente zomaar gemeengoed worden.

Waar staan we begin 2008?
In mijn ogen zijn er twee bewegingen gaande.
In bijvoorbeeld Argentinië, Rusland en Brazilië heeft men de ineenstorting van schulden en de munt al achter de rug. De lente is er aangebroken. China en India zitten niet precies in die situatie, maar ook daar is men overduidelijk lente-achtig bezig. Deze economieën lijken daarmee voor te lopen op het Westen, dat eind jaren negentig ook in dezelfde problemen had moeten komen, maar door Greenspan werd ‘gered’. Door toen de ‘ziekte’ niet uit te snijden, maar door haar door te laten rotten, werd in 2007 wederom een groot financieel schandaal duidelijk. Amerika en Europa zijn daarom in feite in de winter blijven steken, terwijl de rest van de wereld al in de lente is gekomen. Het is nu de vraag, of Amerika, Japan en Europa de rest van de wereld terug de winter intrekken, of dat de opbouw van waarde in de andere landen al zo snel gaat, dat die in de lente blijven en wij via die weg toch uiteindelijk relatief makkelijk door de winter heen komen. Gezien de koersverliezen op de beurzen, begin 2008, ziet het er voor dat laatste scenario niet best uit. De onwil van vooral Amerika om bedrijven failliet te laten gaan als ze dat verdienen, werkt tegen. Die instelling is pertinent niet kapitalistisch. De economie heeft het nodig dat het rotte fruit de mand uitgegooid wordt. Bedrijven en politici die de zaak bedonderden moeten verdwijnen. Doe dat niet en hun slechte gedrag zal anderen stimuleren.

Ik schreef al eerder, Bush is in feite de meest beroerde president die Amerika zich op dit moment zou kunnen wensen. Pas als hij uit beeld is, kan het echte kapitalistische Amerika weer opstaan en de lente doen aanbreken. Die lente kan in Europa en Amerika dan nog wel een jaar of vijf op zich laten wachten, maar hoe beroerder Bush het nu doet, des te gunstiger is het voor het aanbreken van de lente.
Langzaam aan zal de wereld in de komende golf gelijk komen te lopen. Na een wat kortere westerse lente (minder accumulatie van rijkdom) gaan we dan gelijk met BRIC mogelijk al wat sneller de zomer in. De zomer waarin de BRIC landen hun luxe oorlogen zullen gaan ontketenen. Het westen heeft dan die luxe niet meer.

Hoe ver kunnen de beurzen dalen in de wintertijd?
In een klassiek patroon verliest de beurs 90% van haar waarde. Voor u dat onmogelijk lijkt, moet u eens kijken naar de grafiek van de Nasdaq. Die index daalde tot 1620 op 4 april 2001. Op 10 maart 2000 stond die index nog op 5132. Het zag er voor de Nasdaq, waar de schoning wel heeft plaatsgevonden, dus redelijk klassiek uit.
De Dow Jones, wiens bedrijven wel gered werden door de FED, zag er duidelijk anders uit. Er werd wel veel verloren, maar lang niet genoeg om de winter uit beeld te krijgen.

De kans bestaat, dat we in het Westen nu al vanaf 2000 met de winter bezig zijn. Een Internet- en tech sector heeft de depressie al doorlopen en zit er deels nog midden in. Kijkt u naar bedrijven als Ordina. LogicaCMG en een Getronics dat recent voor een prikkie door KPN is overgenomen.
De bankensector zit er begin 2008 midden in. We zien daar nu koersdalingen die al dicht bij 70% komen. De FED doet wat ze kan om de winter buiten de deur te houden, maar ondertussen wordt sector na sector ‘geschoond’. Het probleem is alleen dat er te weinig bedrijven definitief uit de economie gesneden worden. De dollardaling is ook een winteruiting. Ook daar zien we een daling die al extreem genoemd mag worden.
We kunnen het ons amper indenken, maar de Dow Jones zou in een ideale correctie terug naar 2000 moeten. Punt is alleen dat die index nogal raar wordt samengesteld en daarmee beter niet als voorbeeld kan dienen.
De S&P500 is een betere index om naar te kijken. We zien in die index een dubbele top en een hoogste stand van 1576 en een laagste stand van 788 op 12 mrt 2003. ‘Slechts’ een daling van 50%. De S&P zou in een klassieke beweging terug naar onder de 300 moeten. We staan momenteel net boven de 1300. Er is dus nog wel wat ruimte omlaag. Met de dubbele top die zichtbaar is, is die ruimte er technisch ook wel. Ik wil niet teveel als een doemdenker gezien worden, maar als we de Kondratieff voor ‘waar’ aannemen, dan weten we dat het onafwendbaar is dat de S&P richting 300 zal gaan.
Dat is als Amerika de winter nog niet serieus gehad heeft. De daling tot 788 lijkt simpelweg niet heftig genoeg voor de schoning die Kondratieff voor ogen had. Het is niet leuk om te constateren, maar ik kan het op dit moment niet anders zien.

Aanvulling 2012:

Griekenland zag haar beurs al met 90% dalen. De winter is daar via de beurs nu werkelijkheid geworden. Door de aanhoudende lapmiddelen is Europa er nog altijd alleen maar beroerder voor komen te staan. Als we in 2007 zwaar hadden gesaneerd, hadden we nu al licht aan het einde van de tunnel kunnen zien. Helaas is er niets gedaan, de tunnel werd langer en we staan nog slechts aan het begin.

De lente van China en Brazilië ‘kan’ niet volgens Kondratieff. Toch is het er nog altijd in ieder geval lente-achtig. Valt de Euro-zone uiteen, of verdwijnt het vertrouwen in de Euro, dan zullen ook de landen waar het nu een lente in de economie lijkt te zijn vervallen tot de winter. In die winter komen er oorlogen tussen China en de Filipijnen vanwege enkele olierijke eilanden tussen deze landen. Ook de Korea’s zullen eerder verder uit elkaar dan nader tot elkaar gaan komen. Thailand en Cambodja zullen elkaar in de haren gaan vliegen en India en Pakistan gaan ook nog maar weer eens kijken wie van hen de dominante partij is. Al die regionale oorlogen zullen ook dat deel van Azië snel terug in de winter brengen. Amerika zal Afghanistan misschien wel verlaten, maar zal mogelijk vervolgens een avontuur in Iran aan willen gaan. Ondertussen zullen Brazilië en Argentinië elkaar de huid vol schelden en erger en zal Venezuela ook proberen binnenlandse problemen te verminderen door buitenlandse avonturen. Daarbij valt niet uit te sluiten dat de voormalige Nederlandse Antillen uiteindelijk bezet gaan worden door de troepen van Chavez.

Hoe dan ook, het worden geen gezellige jaren de aankomende tien jaar.

Blijft het de vraag of Kondratieff het bij het juiste eind had. Die conclusie moet ieder voor zich maken. Het is nogal wat.